Jak skutecznie wydziedziczyć - część I

Życie niestety nie zawsze układa się po naszej myśli. Zawodzą nas osoby, na które liczyliśmy, ranią najbliżsi. Rozczarowuje bieg losu. Myśl, że takie osoby, które zamiast wsparcia zapewniają nam nieustannie troski, kłopoty i ból, miałyby w przyszłości odziedziczyć gromadzony przez nas majątek, nieraz powoduje dodatkowe cierpienie i żal. Czasami pozbawienie kogoś tej możliwości wydaje się być jedynym sposobem aby ukarać niegodnego krewnego lub nauczyć lepszego zachowania na przyszłość. Wielu z nas błędnie wydaje się, że dla osiągnięcia tego celu wystarczy sporządzić testament, w którym dla niegodnego krewnego nie przewidzimy żadnej części naszego majątku, pominiemy go. Nic bardziej mylnego. Pominięcie spadkobiercy w testamencie spowoduje jedynie ten skutek, że będzie się on mógł domagać, od tego kto ten majątek dostanie, zachowku ? sumy pieniężnej odpowiadającej części udziału, jaki otrzymałby gdyby dziedziczenie odbywało się na podstawie ustawy, czyli wtedy, kiedy nie spadkodawca nie sporządziłby ważnego testamentu. Natomiast dla pozbawienia takiej osoby wszelkich praw do zgromadzonego przez nas majątku, konieczne jest wydziedziczenie.

Wydziedziczenie to akt woli spadkodawcy (testatora), czyli pozbawienie prawa do zachowku. Inaczej mówiąc, to nic innego jak wyraźne oświadczenie, że pragnie on wykluczyć od jakiegokolwiek udziału w spadku, kogoś z grona najbliższych krewnych, ze wskazaniem przyczyny takiego działania. Wydziedziczenie w takiej formie dotyczy w zasadzie tylko najbliższych krewnych ? małżonka i dzieci lub małżonka i rodziców, gdy zmarły nie miał dzieci ? w zależności, która grupa z tych spadkobierców byłaby powołana spadku w przypadku dziedziczenia ustawowego. Wobec pozostałych krewnych, w tym rodzeństwa, wystarczy zwykłe pominięcie ich w testamencie, ponieważ nie są oni uprawnieni do zachowku.

W zasadzie polskie prawo skonstruowane jest w taki sposób, aby chronić najbliższych zmarłego i nie pozbawiać ich udziału w majątku, gromadzonym niejednokrotnie przez całe pokolenia rodziny. Dlatego, zasadą jest, że wobec najbliższych, nawet pominięcie ich w testamencie, nie skutkuje ich całkowitym pozbawieniem praw do spadku, pozostawiając do ich dyspozycji możliwość dochodzenia od osoby, która przejęła spadek, kwoty pieniężnej odpowiadającej części ich ustawowego udziału spadkowego. Dlatego wydziedziczenie, czyli pozbawienie prawa nawet do ułamka masy spadkowej, jest możliwe tylko w kilku wyjątkowych, szczegółowo wymienionych w ustawie przypadkach.

Jak dokonać skutecznego wydziedziczenia?

Aby dokonać skutecznie wydziedziczenia, a więc pozbawienia prawa do zachowku, jak już wspomniano wyżej, testator musi w sporządzanym testamencie wyraźnie zaznaczyć, że jego pragnieniem jest pozbawienie konkretnej osoby jakichkolwiek prawa do majątku i wskazać przynajmniej jedną z opisanych powyżej przyczyn wydziedziczenia. Nie trzeba przytaczać literalnie brzmienia przepisu, istotne jest, aby powód podjęcia takiej decyzji mieścił się w jednej z opisanych sytuacji. Skuteczne więc będzie wydziedziczenie np. poprzez wyjaśnienie w testamencie ? ?bowiem pomimo podejmowanych przeze mnie przez lata prób, zaproszeń słownych i pisemnych, stanowczo odmawiał kontaktu, spotkania i jakichkolwiek wspólnych działań, a nawet odsyłał kierowane do niego kartki i prezenty świąteczne?.
Oczywistym jest, że aby wydziedziczenie było skuteczne, testament, w którym zostało ono zawarte, musi być ważny (patrz ?jak sporządzić ważny testament?).
Spadkodawca może również zawsze wybaczyć takiemu krewnemu i odwołać dokonane wcześnie wydziedziczenie, poprzez zmianę sporządzonego już testamentu, bądź po prostu sporządzenie nowego.

PAMIĘTAJ!
Wydziedziczenie nie powoduje, że osoba, która dostanie spadek otrzyma więcej, o część spadku, bo przypadnie jej to, o co mógłby się ubiegać wydziedziczony. Osobę wydziedziczoną traktuje się bowiem tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku ? w żaden sposób nie może uczestniczyć w podziale majątku. Ale do otrzymania części należnego jej udziału spadkowego uprawnieni są jej zstępni (czyli np. jeżeli ojciec wydziedziczy skutecznie w testamencie syna, do zachowku należnemu temu synowi, uprawnione będą jego dzieci)
Osoba niesłusznie wydziedziczona może dochodzić swoich praw w postępowaniu o zachowek, udowadniając przed sądem, że było ono dokonane złośliwie, a żadna z przesłanek nie wystąpiła przed śmiercią testatora.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).