Porządek dziedziczenia

Porządek dziedziczenia to nic innego jak określenie w ustawie kto dziedziczy spadek, w przypadku gdy zmarły nie pozostawił testamentu, czyli na wypadek tzw. dziedziczenia ustawowego.
Często zastanawiamy się jak rozporządzić naszym majątkiem na wypadek śmierci. Zwykle wiemy, do jakich rąk nie chcemy by trafił. Wydawać by się mogło, że sprawę rozdysponowania naszego majątku wśród osób nam najbliższych rozwiąże sporządzenie testamentu. Tymczasem, nie zawsze będzie to niezbędne. Warto najpierw zapoznać się z istniejącym w naszym porządku prawnym porządkiem dziedziczenia – bowiem czasami osoby, które planujemy uwzględnić w testamencie i tak odziedziczą po nas majątek w drodze ustawy.
Obowiązujący porządek dziedziczenia warto znać również dlatego, aby uniknąć otrzymania części naszego majątku przez osoby, które z tego chcemy wykluczyć.
Spadkobierców ustawowych można podzielić na grupy, w zależności od stopnia bliskości ich pokrewieństwa ze zmarłym. Grupy te dziedziczą z pierwszeństwem przed kolejnymi (jeżeli żyją spadkobiercy z grupy pierwszej, nie dojdzie do dziedziczenia z grupy drugiej, jeżeli do spadku powołana zostanie grupa druga, wykluczeni będą spadkobiercy z trzeciej itd.).

Dziedziczenie spadkobierców z grupy pierwszej

W grupie pierwszej zawsze znajdują się dzieci spadkodawcy (albo ich dzieci). Jeżeli zatem zmarły pozostawił dzieci, z pewnością zostaną one powołane na mocy ustawy, czyli w sytuacji braku ważnego testamentu. Jedyną osobą jaka została obok dzieci dopuszczona do dziedziczenia w pierwszej grupie jest małżonek spadkodawcy i to niezależnie od tego, czy jest rodzicem dzieci zmarłego.

Zstępni i małżonek dziedziczą więc w pierwszej kolejności, przy czym bez względu na ilość zstępnych (dzieci i ich dzieci), dziedziczą oni w częściach równych, choć zawsze udział małżonka w spadku nie może być mniejszy niż 1/4. Dla powołania do spadku nie ma znaczenia biologiczne pochodzenia dziecka, dziecko przysposobione dziedziczy na równych prawach z dzieckiem biologicznym.

Dziedziczenie spadkobierców z grupy drugiej

Z dniem 28 czerwca 2009 r. nastąpiła zmiana w porządku dziedziczenia ustawowego w sytuacji, gdy nie ma zdatnych do dziedziczenia zstępnych spadkodawcy. W takim przypadku, powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice, przy czym udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeśli zaś ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

W przypadku zaś braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Nadto, jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W razie braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Dziedziczenie spadkobierców z trzeciej grupy

Jest to grupa osób powoływana do dziedziczenie w przypadku gdy zabraknie przedstawicieli pierwszej z dwóch grup. Wbrew pozorom, niestety nie dochodzą oni do dziedziczenia wcale tak rzadko, stąd opisywana powyżej zmiana przepisów w tym zakresie. Zmianę tę należy ocenić bardzo dobrze, gdyż znacznie ograniczyła sytuację, gdy z powodu braku żyjących bliższych pod względem pokrewieństwa krewnych, spadek przypadał gminie.

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą go w częściach równych. Jeżeli jednak któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału jest dokonywany według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.

W przypadku zaś braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

Dziedziczenie ustawowe spadkobierców niebędących krewnymi zmarłego

W sytuacji gdy brakuje nawet dalszych krewnych, którzy mogliby na podstawie przedstawionych przepisów dziedziczyć spadek, przypadnie on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeśli zaś ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo znajduje się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Skarb Państwa, podobnie jak gmina, zawsze dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

PAMIĘTAJ!
W przypadku orzekania o dziedziczeniu, przepisy dotyczące porządku dziedziczenia stosuje się zawsze takie, jakie obowiązywały w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Jeżeli zatem Sąd będzie rozpoznawał sprawę spadku otwartego po dniu 28 czerwca 2010 r., będzie stosował przepisy obowiązujące przed nowelą Kodeksu, a więc nie będą mogli być powołani do spadku krewni, którzy dopiero na mocy znowelizowanych przepisów mogą zostać dopuszczeni do dziedziczenia czyli np. dziadkowie.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).