Jak podważyć testament?

Bywamy w życiu różni. Jesteśmy dobrymi dziećmi, przykładnymi małżonkami, pomocnymi sąsiadami. W zamian oczekujemy szacunku, szczerości, zaufania, a czasami wierzymy, że nasze dobre uczynki i godne postępowanie w życiu zostanie docenione i uwzględnione np. w testamencie rodzica, sąsiada czy przyjaciela. Gdy się tak nie zdarza czujemy żal, czasami zaskoczenia lub wręcz niedowierzanie, ale musimy pogodzić się z wolą testatora. Czy jednak zawsze? Otóż prawo przewiduje sytuacje, w których możemy podważyć ostatnią wolę spadkodawcy, przedstawiając niezbite dowody, że testament jaki przedstawiono sądowi, dotknięty jest wadą powodującą jego nieważność. Można uczynić to w dwójnasób – albo w toku postępowania toczącego się o stwierdzenie nabycia spadku, bądź, w wypadku gdy o nabyciu spadku lub wadzie testamentu dowiedzieliśmy się później – w odrębnym postępowaniu.

Podważanie testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu, sąd spadku bada ważność przedstawionego mu testamentu z urzędu. Również w toku tego postępowania, każda osoba zainteresowana, ma prawo podnieść zarzut nieważności testamentu, przedstawionego sądowi, mającego stanowić podstawę stwierdzenia nabycia spadku.

Osoba zainteresowana ustaleniem nieważności testamentu, poza zgłoszeniem zarzutu nieważności (głównie jednego z wad oświadczeń woli testatora) musi przedstawić dowody na poparcie swych twierdzeń. Dowodem może być wszystko, a w praktyce są to zwykle zeznania świadków, wydruki z poczty e-mail, czasami zdjęcia obrazujące stan najbliższego otoczenia spadkodawcy, czy jego mieszkania, w przypadku zaś wady polegającej na wystąpieniu po stronie testatora stanu wyłączającego świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, dokumentacja lekarska wskazująca na zaawansowaną chorobę psychiczną czy demencję starczą. W przypadku testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego, poza dokumentacją lekarską, sąd zwykle przeprowadza dowód z zeznań świadka – notariusza, który sporządził testament.

Udowodnienie nieważności testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, rodzi skutek taki, że sąd stwierdza nabycie spadku z pominięciem nieważnego testamentu, a więc bądź na podstawie ustawy, bądź też na podstawie testamentu innego, którego nieważności nie udowodniono.

Podważanie testamentu po zakończeniu postępowania o nabyciu spadku

Orzeczenie przez sąd stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu nie wyklucza późniejszego podważenia tego testamentu. Osoba zainteresowana takim stwierdzeniem nieważności, może wnosić do sądu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku i stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ważnego testamentu. Sytuacja taka będzie miała miejsce np. wówczas, gdy spadkodawca sporządził dwa testamenty i stwierdzenie nabycia spadku odbyło się na podstawie jednego z nich, wcześniejszego, a posiadacz testamentu sporządzonego później, z reguły spadkobierca, nie był powiadomiony o toczącym się postępowaniu i nie brał w nim udziału. Wówczas, występując z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku, osoba taka zobowiązana jest złożyć w sądzie testament którym dysponuje i w przypadku weryfikacji przez sąd przedstawionych twierdzeń i dokumentów, może on orzec o zmianie wcześniejszego postanowienia nabycia spadku i stwierdzić nabycie go na podstawie testamentu późniejszego.
Postanowienie takie nie musi się wiązać z nieważnością wcześniejszego testamentu, podważenie jego skuteczności polega jedynie na przedstawieniu innego, sporządzonego później, ważnego testamentu.

Podważenie testamentu w postępowaniu o ustalenie (art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego)

Obecnie ugruntowane jest dopuszczenie możliwości wytoczenia przez osobę zainteresowaną powództwa o ustalenie ważności w trybie art. 189 k.p.c. Orzeczenie zapadłe w wyniku tego postępowania nie może następnie weryfikowane przez sąd spadku (pozostaje dla niego wiążące).

PAMIĘTAJ!
Podważenie testamentu nie zawsze wiąże się ze stwierdzeniem jego nieważności. Niekiedy wystarczy wykazanie jego bezskuteczności. Jeżeli jednak zamierzamy wystąpić o stwierdzenie nieważności testamentu, to należy pamiętać, że termin do powołanie się na wady oświadczenia woli wynosi trzy lata od dowiedzenia się o przyczynie nieważności, nie więcej jednak niż dziesięć lat od otwarcia spadku.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).