Co to jest zapis w testamencie?

Bywa czasami tak, że pomimo zadbania o losy naszego majątku i sporządzenia testamentu, chcemy, bądź powinniśmy, przekazać pewne jego składniki konkretnym osobom. Jednocześnie nie chcemy tych osób powoływać do spadku, włączać do grona naszych spadkobierców, bo czasami chodzi o przedmioty nie mające dla całego spadku dużego znaczenia, o wartości jedynie sentymentalnej. Dla osiągnięcia takiego właśnie celu stworzona została instytucja zapisu w testamencie. Zapis to oświadczenie woli testatora, że pragnie aby konkretne, oznaczone składniki jego majątku, stały się po otwarciu spadku własnością pewnych osób – innych niż te, które powołane zostały w testamencie jako spadkobiercy.

W drodze zapisu możemy przekazać komuś z rodziny lub przyjaciół sumę pieniędzy lub rzeczy. Możemy przekazać przyjaciołom pamiątki ze wspólnych wakacji, które dla spadkobierców nie mają żadnej wartości. Możemy podarować w ten sposób meble czy ubrania komuś o kim wiemy, że jest w potrzebie.

Ważne jest to, że zapisu możemy dokonać skutecznie jedynie w testamencie, żadna inna forma wyrażenia woli co do przekazania z masy spadkowej konkretnej rzeczy oznaczonej osobie, nie będzie skuteczna. I tak, np., jeżeli spadkobierca w liście wysłanym do przyjaciela napisał, aby przejął on po jego śmierci jego kolekcję znaczków pocztowych, ale jednocześnie nie wypowiedział się w żaden sposób co do pozostałej części majątku, ani też nie sporządził testamentu, takie oświadczenie nie będzie mogło być potraktowane jako zapis.

Kolejnym warunkiem ważności zapisu jest konieczność precyzyjnego określenia jego przedmiotu. Przedmiotem zapisu jest zawsze przysporzenie korzyści zapisobiorcy, a więc musi to być świadczenia majątkowe, przy czym polegać ono może zarówno na działaniu spadkobiercy obciążonego wykonaniem zapisu, jak i na jego zaniechaniu. W zapisie można przekazać dowolną rzecz (oznaczoną co do tożsamości, jak. np. konkretne książki, meble itp.), lub tylko co gatunku (a więc np. ¼ zgromadzonych sztabek złota). Można go określić również jako kwotę pieniężną, albo kwotę odpowiadającą wartości innej rzeczy określonej. Ważne jest aby przedmiot zapisu istniał w chwili otwarcia spadku i aby spadkodawca miał prawo nim dysponować.

Zapisobiorca musi być również dokładnie oznaczony (nie może to być zapis typu: „potrzebującym rozdajcie moje ubrania”), podobnie jak w przypadku spadkobiorcy testamentowego, o ile nie jest oznaczony z imienia i nazwiska, musi być zindywidualizowany tak, aby nie było wątpliwości kto nim jest (np. „moja jedyna siostra”). Zapisobiorca musi także w chwili otwarcia spadku mieć zdolność dziedziczenia, pomimo tego, że nie poprzez bycie podmiotem zapisu wcale nie staje się spadkobiercą. Nie jest powołana do spadku, nie odpowiada zatem za długi spadkowe. Co więcej, rzecz, która jest przedmiotem zapisu nie przechodzi w chwili otwarcia spadku ani nawet otwarcia testamentu automatycznie na własność zapisobiercy. Z chwilą otwarcia i ogłoszenia testamentu powstaje jedynie po stronie zapisobiercy roszczenie o zawarcie umowy przeniesienia własności obciążonej zapisem.

Roszczenie to przysługuje przeciwko wykonawcy zapisu. Wykonawcą zapisu jest zawsze spadkobierca testamentowy. Spadkodawca sporządzając testament na rzecz kilku osób może wskazać na której z nich będzie ciążył obowiązek wykonania zapisu (a więc zawarcia umowy o przeniesienie własności przedmiotu zapisu), ale nie musi. Jeżeli nie wskaże spadkobiercy odpowiedzialnego za tę czynność, zobowiązani będą wszyscy, proporcjonalnie do wielkości przypadających ich udziałów w spadku.

Termin do dochodzenia roszczeń o wykonanie zapisu to pięć lat od dnia wymagalności zapisu. Jest oczywistym, że zapis nie stanie się wymagalny przed ogłoszeniem testamentu, jednak z praktyki sądowej wynika, że roszczenie to staje się wymagalne nie tyle w chwili ogłoszenia testamentu, co dopiero po bezskutecznym wezwaniu obciążonego do jego wykonania. Inaczej mówić, żeby skutecznie przed sądem domagać się od spadkobiercy wydania przedmiotu zapisu, należy najpierw wezwać spadkobiercę do dobrowolnego przekazania nam przeznaczonej dla nas rzeczy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin i dopiero po upływie tego terminu, jeżeli nadal własność nie została na nas przeniesiona, możemy wystąpić do sądu z roszczeniem o wykonanie zapisu.

Zapis może zostać dokonany z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Spadkodawca może również nałożyć na zapisobiorcę obowiązek wykonania polecenia, na zasadach takich jak obowiązujące przy poleceniu dla spadkobiorców.

PAMIĘTAJ!
Zapis może być dokonany jedynie w testamencie. Nie powoduje on automatycznego przejścia prawa własności rzeczy - stanowi jedynie roszczenie wobec spadkobiorcy o takie przeniesienie. Zapisobiorca nie odpowiada za długi spadkowe, zobowiązany jest jednak do poniesienia obciążeń podatkowych od otrzymanego przysporzenia według przepisów o podatku od spadków. Jeżeli dokonany w testamencie zapis lub zapisy wyczerpują cały lub prawie spadek, przyjmuje się, że nie są to zapisy, tylko zwyczajne powołanie do spadku na podstawie testamentu.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).